Al die plattelandse kerke was groot!

Die dorp Robertson is in 1853 op die plaas "Over het Roode Zand", eiendon van Johannes van Zijl, gestig. Hy het saam met die onderwyser, Mauritz Polack, hul onvermoeid beywer om 'n gemeente hier tot stand te bring. Dit is ook hulle wat die naam Robertson voorgestel het, in erkenning aan Ds. Robertson  wat grootliks daartoe bygedra het dat die gemeente gestig is. Daar is dadelik met die bou van 'n kerk begin en die hoeksteen is op 16.9.1853 gelê. Die kerk is in 1905 gesloop om plek te maak vir die huidige gebou.

Die 1e leraar was Ds. de Smidt, wat in 1859 bevestig is. Hy het met groot ywer in die gemeente gewerk maar ook in die breër kerkverband betrokke geraak. 'n Epidemie van maagkoors tref die dorp in 1860 met baie sterftes. In die oggend besoek Ds. de Smidt siekes en in die middag is dit begrafnisse, tot drie op 'n dag. Hyself doen die siekte op en sterf in Januarie 1861, ouderdom 29 jaar.

Die 2e leraar is in Skotland deur Ds. Robertson gewerf en trou ook met een van lg. se dogters. Sy dienstyd strek van 1862 tot 1902. Hy sterf in 1918 en word in Robertson begrawe.

In 1903 volg Ds vd Merwe hom op. In sy dienstyd, wat tot 1925 duur, word 1364 mense in die huwelik bevestig, 1938 lidmate aangeneem en 2733 babas gedoop.

In hierdie jare was die gemeente direk, of indirek, ook betrokke by die oprig van: Hoër Meisieskool (1912) en Hoër Seunskool (1921). Die Univ. van Edinburg het aan hom 'n ere-doktorsgraad toegeken. In 1924 is hy tot moderator vd Kaapse kerk verkies. Hoewel baie van sy lidmate wynboere was, het hy onverskrokke standpunt ingeneem teenoor die "dopstelsel".

In 1926, met die onthulling vd "Dellvillebos-gedenkteken" , is hy gevra om die gebed te doen. 

Tydens hierdie besoek aan Europa het hy 'n "ongeneeslike kwaal" opgedoen wat die oorsaak van sy dood in 1926 was.

Die dorp Steytlerville is vernoem na Ds. Steytler van Uitenhage wat hom so onvermoeid beywer het vir die stigting van 'n nuwe gemeente in die distrik. Die gemeente is dan ook op 10 Junie 1876 gestig en daar is spoedig begin met oprig van 'n kerkgebou. In 1905 word begin met die bou van die huidige kerk. Hoeksteenlegging vind op 5 Mei 1906 plaas en die kerk bied sitplek vir 1500 kerkgangers. Boukoste beloop £15,000, wat aansienlik meer is as ander soortgelyke kerke. Argitek was Folkert Wilko Hesse.

Die kerkraad moes ook die bestuur vd dorp, in al sy aspekte, behartig. Dit het geweldig baie tyd in beslag geneem en Ds. Weitz, wat die 1e leraar vd gemeente was, moes baie tyd hieraan spandeer.

Ongelukkig het geestelike werk skade gely en op 'n vergadering in 1902 is besluit om baie van die verantwoordelikhede aan die munisipaliteit oor te dra. In 1908 word Ds. Weitz weens ontug geskors. Hy word opgevolg deur Ds. Malherbe wat in 1916 in die amp oorlede is.

Baron Gustaaf van Imhoff, goewerneur van Nederlands-Indië, besoek die kaap en reis na die binneland. Hy is so geraak deur die toestand van verval wat godsdiens en onderwys betref, dat hy by die Here Sewentien daarop aandring dat ten minste 2 nuwe gemeentes gestig moet word. So kom Tulbagh, (vir 60 jr. bekend as "Roodezandskerk in't Land van Waveren) in 1743 in stand. (Die ander gemeente is "Swartland") Eers in 1804 word die naam verander na Tulbagh.  

Skeuring vind plaas  en 2 gemeentes, Tulbagh en Kruisvallei, sou vir 92 jr sy-aan-sy bestaan. Eers in 1935 word die gemeentes herenig. 

Reeds in 1760 het boere na die binneland vd land getrek op soek na veiligheid (weg van grensoorloë), onafhanklikheid vd Kaapse regering en beter boerdery geleenthede. Dit het tot gevolg gehad dat daar geen infra-struktuur wat betref kerk, opvoeding en gesondheid instellings, beskikbaar was nie. Dit spreek boekdele dat daar, ten spyte van gebrek aan die hierdie fasiliteite, steeds 'n mate van 'n beskawingspeil gehandhaaf is. Maar, die behoefte aan Geestelike bearbeiding en opvoedkundige geleenthede, was dringend nodig. Gelukkig het owerhede die behoeftes raakgesien en probeer om iets daaraan te doen.

Vyf vd Slagtersnek-rebelle (1815) is tereggestel maar die ander sewe is na die Beaufort-Wes omgewing verban. Hulle het saam met familie en vriende wat later gevolg het, 'n groot aandeel in die ontwikkeling vd streek gehad. Die gemeente Beaufort-Wes is in 1820 gestig. 

Die behoefte aan 'n kerkgebou was groot en tydens die dienstyd van Ds. Colin Fraser (1825-1862) is daar begin om geld in te samel vir die werk. Die hoeksteen word in Okt. 1826 gelê maar weens gebrek aan fondse is die werk gestaak. Die gebou is eers in 1830 voltooi. Na Ds. Fraser se aftrede was die gemeente vir 2 jr. vakant. In die tyd het die gemeentlike en geestelike lewe baie agteruit gegaan.

In 1843 word 'n Ordonansie publiseer wat belangrike vir die kerk was. Waar net die staat tot dusvêr verantwoordelik was vir die plasing van predikante en ook bygedra het tot dié se selaris, kon die kerk nou self beroepe uitbring en sy kerkraadslede kies. Gemeentes het egter nog lank staatstoelaes vir die selaris van predikante ontvang. 

Verskeie beroepe is onsuksesvol maar die jong Ds. Zinn word in 1864 bevestig. Hy sterf egter in 1866 op opuderdom 28jr. en die gemeente is weer vakant. Sy opvolger, Ds. WP de Villiers dien die gemeente vanaf 1868 tot 1875.

In 1868 het NB vd Westhuizen geld geskenk vir die aankoop van 'n orrel. In 1884 verskaf hy weer die fondse om die ou preekstoel te vervang met die een wat vandag nog in gebruik is.

Baie van ons het op skool van die Slagtersnek-rebellie geleer. Die gebeurtenis het binne die grense vd huidige gemeente plaasgevind.

Frederick Bezuidenhout het 'n Khoi-khoi werker van diefstal verdink en geld terug gehou. Hy word by die landdros aangekla en die daag hom voor die hof. Bezuidenhout weier om te verskyn. 'n Mag van 1 blanke offisier en 12 "Pandoers" word gestuur om hom in hegtenis te neem, hy verset hom en word deur 'n pandoer doodgeskiet. Sy broer, Johannes, sweer wraak . Toe Hendrik Prinsloo in hegtenis geneem word probeer Johannes en sy "rebelle' groep om hom te bevry. D.i. nie suksesvol nie en die groep gee hul oor maar met die uitsondering van Johannes wat toe doodgeskiet word.

32 Rebelle word uit die Oostelike Privinsie verban terwyl 6 ter dood veroordeel word. Een, Willem Krugel, word deur Charles Somerset begenadig maar die ander 5 word op 9 Maart 1816 gefusileer. Hulle was HF Prinsloo, SC Bothma, CJ Faber, TC de Klerk en AC Bothma. 

Twee persone wat later groot roem sou verwek kom uit die Tarka. Hulle is Andries Hendrik Potgieter en Piet Retief wat tydens en na die Groot-trek belangrike rolle in ons geskiedenis gespeel het. 

Tydens 'n veldslag hier naby, onder aanvoering van Gen. Smuts, word die Engelse magte in 'n hinderlaag gelok en uitgewis. Ds van Velden, die destydse leraar, word as pro-Republikeins gesien en vir 'n jaar lank interneer. Nogal baie noemenswaardighede vir so'n klein plekkie.